Ponad 150 kamienic przepadło bezpowrotnie, żeby można było zbudować Pałac Kultury i Nauki. Bezpowrotnie znikła z mapy Warszawy ulica Wielka, a po Zielnej, czy Złotej zostały tylko poprzerywane fragmenty. Odcięte od siebie, samotne. Wszyscy znamy pałac, ale jak wyglądała stolica przed nim?
Przed wojną i pałacem to kolejna wydana przez DSH książka Magdaleny Stopy, autorki słynnych „Ostańców”. Autorka opisuje historię tej części Śródmieścia Warszawy, którą obecnie zajmuje Pałac Kultury i Nauki oraz plac Defilad. Najstarsza i największa w Polsce wytwórnia płytowa Syrena-Record, siedziba Polskiego Radia czy pierwsza w Warszawie powojenna kawiarnia, słynna Café Fogg przy Marszałkowskiej 119 – to tylko niektóre miejsca przypomniane w książce.
Niemieckie zdjęcie lotnicze wykonane tuż przed wybuchem powstania, 27 lipca 1944 roku. Jasne miejsca to puste parcele po domach zburzonych w efekcie niemieckich nalotów we wrześniu 1939 roku oraz bombardowań sowieckich w czasie niemieckiej okupacji. Zdjęcie z The National Archives w College Park/prywatna kolekcja Zygmunta Walkowskiego.
Fot. the National Archives w College Park/prywatna kolekcja Zygmunta Walkowskiego.
Samochodowa reklama kapeluszy firmy E. Mieszkowski, która znajdowała się w kamienicy przy ul. Marszałkowskiej 109/Chmielnej 42, lata trzydzieste XX wieku.
Fot. zbiory Emila Mieszkowskiego/Archiwum Historii Mówionej Domu Spotkań z Historią i Ośrodka KARTA.
Fragment domu przy Marszałkowskiej 127, Marszałkowska 129, fragment domu numer 131, około 1937 roku.
Fot. Archiwum Państwowe w Warszawie/Referat Gabarytów.
1. Zielna w 1948 roku. Kolejka służąca do wywożenia gruzu. W głębi dawna siedziba Polskiego Radia – Zielna 25 oraz budynki PAST-y: Zielna 37 i 39.
Fot. PAP.
Kamienica przy Zielnej 27 róg Świętokrzyskiej 43, róg Wielkiej 28, 1942 rok. Zbudowano ją w latach siedemdziesiątych XIX wieku. Na początku XX wieku należała do spółki warszawskich cukierników – Bliklego i Zawistowskiego. Pod koniec lat dwudziestych część pomieszczeń wynajęło Polskie Radio.
Fot. APW/Referat Gabarytów.
Wielka 7 róg Złotej 21, 1941 rok.
Fot. APW/Referat Gabarytów.
Chmielna 43, fragment domu przy Chmielnej 41, 1938 rok.
Fot. APW/Referat Gabarytów.
1. Z lewej dom narożny Złota 13/Marszałkowska 113, około 1909 roku.
Fot. Pocztówka z prywatnej kolekcji Pawła Stali.
Podwórko kamienicy przy Złotej 32, nagrodzone w konkursie „Warszawa w kwiatach”, 1932.
Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe.
Ulica Marszałkowska w 1928 lub 1929 roku – zdjęcie wykonane w kierunku Świętokrzyskiej z balkonu II piętra domu nr 112, znajdującego się między Złotą a Chmielną; na lewo tramwaj wyjeżdża ze Złotej.
Fot. Tygodnik „Stolica”, depozyt Zygmunta Stępińskiego
Widok Siennej w latach okupacji. Od prawej: gruzy kamienic przy Siennej 10 i 12, domy pod numerami 14, 14A, 16. Dalej – ciąg budynków od numeru 18 do 32 (najwyższy), skrzyżowanie z Sosnową i kolejne domy przy Siennej. Na pierwszym planie przystanek omnibusu kursującego po terenie getta. Zdjęcie wykonane w 1940 lub 1941 roku.
Fot. Stanisław Baranowski/ kolekcja Anny Zajączkowskiej
Wykop pod fundamenty PKiN. W tle budynki, od wyburzenia których na krótko odstąpiono. Pośrodku gmach przy ulicy Siennej 16, maj 1952. PAP/Zdzisław Wdowiński.
1. Od prawej: wypalona kamienica pod numerem 4, dalej Śliska 6/8. Na pierwszym planie ruiny z przejazdem bramnym kamienicy przy Siennej 10. Zdjęcie, zrobione w 1942 lub 1943 roku.
Fot. Wikimedia Commons.
Ulica Śliska w kierunku wschodnim, jesień 1939 roku. Z lewej elewacja kamienicy pod numerem 12 i gruzy Śliskiej 10. Perspektywę zamyka dom przy Wielkiej 18.
Fot. Zbiory rodzinne Jana Kobuszewskiego
Widok Dworca Warszawsko-Wiedeńskiego i ulicy Marszałkowskiej w kierunku Ogrodu Saskiego, 1890.
Fot. Konrad Brandel, Muzeum Warszawy.
Dworzec Główny w Alejach Jerozolimskich podczas okupacji. Przed wejściem do gmachu propagandowa instalacja niemiecka z literą „V”.
Fot. Muzeum Powstania Warszawskiego.
Spacery z Magdaleną Stopą śladami opisanych w książce ulic:
- Tu była ulica Wielka... 1 sierpnia (sob.) godz. 12.00, zbiórka: Bar Studio;
- Tu była ulica Chmielna… 23 sierpnia (niedz.), godz. 11.00, zbiórka: Bar Studio;
- Tu była ulica Śliska… 27 września (niedz.), godz. 12.00, zbiórka: Bar Studio.
Wydawca: Dom Spotkań z Historią, Warszawa 2015
Zdjęcia współczesne: Jan Brykczyński
Zdjęcia historyczne: Archiwum Państwowe w Warszawie, Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy, Biblioteka Politechniki Warszawskiej, Biblioteka Narodowa, Filmoteka Narodowej, Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie, Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa, Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, Muzeum Narodowe w Warszawie, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Żydowski Instytut Historyczny, kolekcje prywatne: Ludwika Dobrzyńskiego, Tomasza Lerskiego, Roberta Marcinkowskiego, Sławomira Rybałtowskiego, Pawła Stali, Zygmunta Walkowskiego, Anny Zajączkowskiej i Joanny Zawadzkiej oraz zbiory rodzinne bohaterów książki.
Projekt graficzny: Andrzej Budek/ Kot Bury
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Patronat medialny: Polskie Radio Trójka, dzieje.pl, Warszawski Magazyn Ilustrowany „Stolica”, nowawarszawa.pl
