Cykl wykładów poświęconych pozaartystycznym kwestiom towarzyszącym dziełu odbudowy stolicy (3. poniedziałek miesiąca)
Andrzej Skalimowski, absolwent Instytutu Historycznego UW, w Instytucie Historii PAN przygotowuje biografię Józefa Sigalina, naczelnego architekta Warszawy.
W dyskusjach dotyczących powojennej odbudowy Warszawy przez kilkadziesiąt lat utrzymywała się opinia, jakoby urbaniści zafascynowani modernizmem stanęli przed szansą całościowego zaprojektowania miasta. Jego kształt i funkcja zależeć miały wyłącznie od ich rozwiązań. Spierano się jednak o to, w jakim zakresie odbudowywane miasto ma być zaprzeczeniem, w jakim zaś kontynuacją swej dawnej historii. Przekaz i sens tych rzeczowych jeszcze sporów, które w pierwszych trzech latach po wojnie toczyły się w Biurze Odbudowy Stolicy, zostały umiejętnie wykorzystane przez władze polityczne. Dla nich odbudowa stolicy stała się czynnikiem legitymizującym. U podstaw każdej z powojennych koncepcji, począwszy od wstępnych szkiców BOS, przez stalinowski Sześcioletni Plan Odbudowy, aż po uchwalony wreszcie w 1956 r. Plan Generalny dla m.st. Warszawy na lata 1955–1965, leżały ambicje niemalże totalne.
TERMINY WYKŁADÓW:
19 stycznia 2015, godz. 18.30
„Polską rządzi się z Warszawy”
Decyzja o pozostawieniu stolicy w Warszawie zapadła w 1945 roku. Początkowo żywiołowy, a następnie zorganizowany już proces odbudowy miasta, którego narzędziem, a później symbolem było Biuro Odbudowy Stolicy, rozpoczął się jeszcze przed opuszczeniem stolicy przez Niemców.
16 lutego 2015, godz. 18.30
Odbudowa czy przebudowa?. Pierwszy okres odbudowy i spory z lat 1945–1949
Przeciwko radykalnym wizjom architektów modernistycznych ostro protestowali twórcy zachowawczy, związani ze środowiskiem konserwatorskim. W ich przeświadczeniu tragizm warszawskiej historii był argumentem moralnym, a rekonstruowane zabytki pełnić miały funkcję nie tylko estetyczną, ale powinny umacniać także nadwątlone przez wojnę więzi społeczne. Dzisiejszy kształt Warszawy jest w dużej mierze wypadkową ścierania się ówczesnych koncepcji.
16 marca 2015, godz. 18.30
Sześcioletni Plan Odbudowy Warszawy
Bolesław Bierut, wzorem XX-wiecznych dyktatorów, przejawiał duże ambicje, by odegrać rolę wielkiego budowniczego Warszawy, zainspirowany Stalinem – wielkim budowniczym Moskwy. Ta propagandowa kalka miała jednak swoje konsekwencje praktyczne, gdyż Bierut i jego polityczni towarzysze odbywali periodyczne narady z architektami m.in. w Belwederze. Analizowane tam plany i sugerowane rozwiązania wyłożone zostały w Sześcioletnim Planie Odbudowy Warszawy, który stanowił wykładnię projektowania socrealistycznej stolicy.
20 kwietnia 2015, godz. 18.30
Pałac Kultury i Nauki. Próba sowietyzacji przestrzeni publicznej Warszawy w latach 1949–1955
Socrealizm, MDM, pierzeje szerokiej Marszałkowskiej czy budowa głębokiego metra były działaniami mającymi w zamyśle upodobnienie Warszawy do innych stolic krajów tzw. bloku wschodniego, w tym okresie również przebudowywanych na wzór sowiecki. Główna inspiracja szła z Moskwy, czego dobitnym przykładem była budowa Pałacu Kultury i Nauki z zaplanowanym przed nim monumentalnym pomnikiem Józefa Stalina. Sowietyzacja przestrzeni publicznej przejawiała się jednak także w zmianach ikonosfery miejskiej – szyldów, wnętrz lokali usługowych czy też ubioru samych mieszkańców.
18 maja 2015, godz. 18.30
Pierwsza szczera narada architektów z 1956 roku
Wybuch wojny koreańskiej, śmierć Stalina, a niedługo później Bieruta oraz opór środowiska architektonicznego doprowadził do szybkiego wypalenia się socrealizmu. „Wrzód pękł na pamiętnej nie tylko dla naszego środowiska naradzie architektów […]” – tymi obrazowymi słowami Józef Sigalin, ówczesny Naczelny Architekt Warszawy określił przesilenie, mające miejsce podczas Ogólnopolskiej Narady Architektów, obradującej w dniach 26–28 marca 1956 r. w Warszawie. Był to akt niejako symboliczny, cezura wyraźnie odgraniczająca czas odwilży w architekturze Polskiej.
15 czerwca 2015, godz. 18.30
Warszawa po odwilży gomułkowskiej
W 1956 roku Władysław Gomułka podjął decyzję o zakończeniu okresu odbudowy Warszawy i rozpoczęciu budowy nowej Warszawy. Projekty historyzującej zabudowy odłożono do szuflady, a z placów budowy ściągano portrety niedawnych przodowników pracy. Z piedestałów strącano także architektów. Odsuwano „proroków socrealistycznego objawienia”, wskazywano winnych z imienia i nazwiska i wydawało się, że zarysowano szeroką perspektywę przemian. „Październik” szybko się jednak skończył, a podstawy wiary w nową wizję okazały się kruche. Równie szybko nastąpił powrót do scentralizowanego kierowania. Tym razem już nie architekturą, ale budownictwem – jego zasadami i normatywami. Budownictwem oszczędnościowym. Budownictwem okresu niemożności.
UWAGA: Wykłady bezpłatne, ilość miejsc ograniczona. Na wykłady rejestrować się można z tygodniowym wyprzedzeniem. Rezerwacja obowiązywać będzie do godziny 18.30 w dniu wykładu, po czym zostanie anulowana.
