Kilka dni temu miasto ogłosiło, że nowa siedziba Teatru Żydowskiego znajdzie się w zabytkowej kamienicy przy Próżnej 14. W ten sposób ratusz ochroni kamienicę przed dalszą dewastacją, ale otwiera również drogę do stworzenia przy pl. Grzybowskim zagłębia kulturalnego.
Miasto nie podało żadnych konkretów. Wiadomo tylko tyle, że Teatr Żydowski będzie miał swoją siedzibę w zabytkowej kamienicy i nie powróci do swojej dawnej siedziby przy placu Grzybowskim 12/16. Pod wielkim znakiem zapytania stoi przyszłość nowej siedziby TSKŻ, która ma powstać w miejscu rozebranego teatru. Decyzja środowiskowa z 2013 roku pozwala na budowę w tym miejscu około 95-metrowego wieżowca.
W budynku znajdzie się m.in. siedziba Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce. Projekt zrealizowany zostanie przez firmę Ghelamco – wybranego przez TSKŻ inwestora strategicznego, który obecnie jest właścicielem nieruchomości.
W ramach tej samej inwestycji przy placu Grzybowskim 12/16 powstanie również Centrum Edukacji Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata, a także niezależny budynek biurowo – usługowy.
W świetle zawartego porozumienia TSKŻ pokryje w całości koszt budowy nowej siedziby dla siebie i teatru. Kwota, przeznaczona na nową siedzibę i teatr to 56 mln zł.
Nieoficjalnie udało nam się ustalić, że TSKŻ mimo braku porozumienia z Teatrem Żydowskim, w nowym budynku jest zobowiązane do stworzenia sceny z zapleczem teatralnym, bo taką umowę zawarło towarzystwo z ratuszem. Pytanie, tylko czy uda się osiągnąć porozumienie z ratuszem w sprawie budowy wieżowca i siedziby towarzystwa.
Kamienica przy Próżnej 14
Z lakonicznych informacji wiadomo, że TSKŻ nie udało się porozumieć z Teatrem Żydowskim, dlatego ratusz zdecydował się przeznaczyć kamienicę pod numerem 14 na teatr. Pierwotnie miała być wystawiona na sprzedaż prywatnemu deweloperowi. Budynek przy ulicy Próżnej 14 wpisany jest do rejestru zabytków, składa się z pięciu kondygnacji o powierzchni blisko 3000 m2. Narożna, czteropiętrowa czynszówka, wybudowana w latach 1898-1900 dla Majera Wolanowskiego. Był to typowy dla tamtego okresu dom dochodowy. Bogato zdobiony, z kutymi ręcznie balustradami i balkonami, sztukaterią, dębowym brukiem w bramie oraz marmurowymi schodami na klatce. Na parterze znajdowały się składy żelazne, dom handlowy Meersona i Epsteina, skład fabryczny blachy białej i żelaznej „H. B. Lebelsond” oraz sklepik P. Brykiera, który handlował m.in. listwami do ram. Na początku XX wieku Mordka Berghauer otworzył tu zakład rymarski. W czasie I wojny światowej w budynku mieścił się przytułek dzienny dla bezdomnych żydowskich dzieci.
Teatr Żydowski wraca do ocalonego skrawka dawnej żydowskiej Warszawy, o której przypominają domy oznaczone numerami Próżna 7, 9, 12 i 14. Próżna 14 tętniła życiem. W skrzydle od strony pl. Grzybowskiego były żydowskie sklepy i składy z artykułami żelaznymi, od strony Próżnej znajdował się dom handlowy Meersona i Epsteina, sklepy i warsztaty funkcjonowały także w oficynach kamienicy. Na pierwszym piętrze był żydowski dom modlitwy działający do 1940 r.
– Jestem szczęśliwa, że żydowskie życie, kultura i sztuka wrócą na stałe do prawdziwego serca żydowskiej Warszawy – tutaj, na Próżną 14, gdzie przed wojną istniał barwny świat, który wypełniały głosy mieszkańców, wędrownych rzemieślników i handlarzy oraz dźwięki kataryniarzy i podwórzowych muzykantów. Na fasadach tej kamienicy prezentowaliśmy zdjęcia wystawy „I ciągle widzę ich twarze” – jestem pewna, że one również czuwały nad tym, by Teatr Żydowski zamieszkał w tym miejscu…” – mówi Gołda Tencer, dyrektor Teatru Żydowskiego im. Estery Rachel i Idy Kamińskich – Centrum Kultury Jidysz.
Do momentu zakończenia inwestycji Teatr Żydowski będzie tak jak do tej pory realizował swoją misję artystyczną m.in. w następujących lokalizacjach: ul. Senatorska 35 (mała scena Teatru Żydowskiego), Aleje Niepodległości 141a (Scena Klubu Dowództwa Garnizonu Warszawa), Wał Miedzeszyński 384 (duża scena TR/ATM), ul. Madalińskiego 10/16 (Nowy Teatr), ul. Kazimierza Karasia 2 (Teatr Polski), ul. Marszałkowska 138 (Teatr Kwadrat), ul. Grochowska 272 (Sinfonia Varsovia), Aleja Solidarności 76B (Warszawska Opera Kameralna), ul. Twarda 6 (Synagoga), Próżna 6 (Austriackie Forum Kultury), ul. Andersa 6 (Centrum Kultury Jidysz), Pl. S. Małachowskiego 3 (Zachęta Narodowa Galeria Sztuki), ul. Śliska 5 (sala prób), ul. Kredytowa 6 (sala prób, magazyn), ul. Rosy 19 i Grodzisk Mazowiecki (Magazyny).
Teatr Żydowski im. Estery Rachel i Idy Kamińskich – Centrum Kultury Jidysz
Jedyny działający współcześnie teatr żydowski w Polsce. Od 1955 r. w Warszawie, od 1970 przy pl. Grzybowskim. Ważny strażnik i jeden z głównych ambasadorów kultury żydowskiej. Teatr zwracający się ku ponad pięćsetletniej obecności Żydów w Warszawie. Fundamentem działalności teatru jest pamięć o przeszłości, ale też komentowanie współczesności. Doświadczenia historyczne i współczesna sytuacja geopolityczna sprzyja podejmowaniu przez teatr działań, służących rozszerzeniu dialogu między kulturami.
Przez cały okres swej działalności Teatr Żydowski współtworzy markę Warszawy jako metropolii z bogatą, wielokulturową ofertą kulturalną. Kultywując i upowszechniając tradycję, przyciąga do Warszawy wszystkich zainteresowanych wielowątkową kulturą żydowską i jej obecnością w Polsce, wzajemnym przenikaniem się polsko-żydowskiego dziedzictwa kulturowego. Jednocześnie Teatr Żydowski w sposób istotny angażuje się społecznie współtworząc wydarzenia pielęgnujące pamięć o wydarzeniach historycznych związanych.
Jeśli TSKŻ i deweloper Ghelamco osiągną kompromis w sprawie siedziby, to na placu Grzybowskim powstanie nowoczesny budynek, w którego podium znajdzie się miejsce nie tylko na siedzibę TSKŻ, ale na nowoczesny teatr, a także lokale usługowo handlowe. Dzięki temu w rejonie placu Grzybowskiego mogą w przyszłości funkcjonować dwa teatry, które mogą stać się nowym centrum kulturalnym Warszawy.
FOTO: Jakub Jurkowski/ Light At Night, wizualizacje: Ghelamco/ TSKŻ
