Na Cytadeli Warszawskiej powstaje jeden z największych i najnowocześniejszych kompleksów muzealnych we współczesnej Europie. Na to niezwykłe założenie architektoniczne składają się nowe siedziby Muzeum Historii Polski oraz Muzeum Wojska Polskiego. Razem z rozległym parkiem położonym na terenie dawnych fortyfikacji stworzą one miejsce kultury, pamięci i rekreacji. Za projekt odpowiada pracownia WXCA.
Położona raptem 15 minut od centrum miasta Cytadela Warszawska jest wyjątkowym miejscem na mapie stolicy Polski. Pochodząca z XIX w. carska fortyfikacja pamiętająca czasy polskich walk niepodległościowych kryje zarówno niezwykłą wartość symboliczną, jak i materialną – architektoniczną. Przez ostatnie ponad 200 lat Cytadela pozostawała jednak wydzielona z miejskiej tkanki i żywego organizmu dynamicznie rozrastającej się metropolii, a także zamknięta dla jej mieszkańców. Za wysokimi, ceglanymi murami fortecy zachował się niezwykły, zielony teren o powierzchni ponad 30 ha, współcześnie otoczony przedwojenną, modernistyczną dzielnicą mieszkaniową.
Dziś teren ten przechodzi spektakularną transformację. Powstaje na nim kompleks muzealny złożony z trzech brył – siedziby Muzeum Historii Polski oraz dwóch gmachów Muzeum Wojska Polskiego. Założenie, razem z centralnym placem miejskim, zostało wpisane w zabytkowy układ urbanistyczny Cytadeli Warszawskiej. Razem z rozległym miejskim parkiem, a także już mieszczącymi się na tym terenie Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej i Muzeum Katyńskim, ta reprezentacyjna przestrzeń stanie się jednym z największych i najnowocześniejszych kompleksów muzealnych w Europie – swoistym „parkiem muzeów”, miejscem kultury i pamięci, a także codziennej aktywności mieszkańców Warszawy. Za projekt odpowiada polska pracownia architektoniczna WXCA. Architekci sięgnęli po wypracowany przez pracownię język architektoniczny – wrażliwy na kontekst społeczny i naturalny, o prostym i powściągliwym wyrazie estetycznym oraz mocnej materialności bryły.
Historia opowiedziana przez kamień
Architekci WXCA zaprojektowali budynek Muzeum Historii Polski jako metaforę historii zachowaną w monolitycznej bryle. To filozoficzna opowieść o procesach historycznych, w której językiem narracji o odkrywaniu śladów przeszłości został kamień. Swoją formą minimalistyczna bryła Muzeum przypomina nieco ociosany kamienny blok.
„Fasada Muzeum Historii Polski została wyłożona marmurowymi płytami o różnorodnym rysunku. Są one ułożone w poziome pasy, podkreślające warstwową, stratygraficzną strukturę. To struktura właściwa materii geologicznej, ale też naszej archeologii – zachodzącym po sobie procesom naturalnym, społecznym i kulturowym. Dlatego zdecydowaliśmy się na marmur, który jest kamieniem o bardzo wyrazistym rysunku. Każda z marmurowych płyt jest inna, niepowtarzalna, tak jak cała historia składa się z niepowtarzalnych, jednostkowych zdarzeń” – tłumaczy architekt Paweł Grodzicki z pracowni WXCA.
W ramach tych warstw znalazły się – niczym pochodzące z różnych okresów pozostałości w przekroju archeologicznym – motywy z polskiej tradycji architektonicznej. Nie są to jednak dosłowne cytaty, a poddane transformacjom geometrycznym ornamenty będące odniesieniem do takich jak wzorów jak m.in. relief z Drzwi Gnieźnieńskich, znane z gotyku sklepienie kryształowe czy motyw z modernistycznej hali Spodek w Katowicach.
W Muzeum Historii Polski, poza częścią ekspozycyjną oraz pomieszczeniami do przechowywania i konserwacji artefaktów, znajdą się liczne przestrzenie o funkcji kulturalnej: sala koncertowa na 600 osób, sala projekcyjno-teatralna, biblioteka, sale konferencyjne i edukacyjne, a także taras z panoramą Warszawy.
„Plan wnętrza zaprojektowaliśmy tak, by przemieszczanie się pomiędzy poszczególnymi blokami funkcjonalnymi przypominało wciągające doświadczenie przepływania wewnątrz kamiennej, monolitycznej bryły, meandrowania, wkraczania w głąb historii, odkrywania jej wielowymiarowości” – opowiadają architekci.
Muzeum Historii Polskie będzie mieć powierzchnię niemalże 45 tys. mkw. i przyjmować planowo około 500 tys. gości rocznie.
Detal rysowany światłem
Na założenie przestrzenne składają się również gmachy Muzeum Wojska Polskiego, położone naprzeciwko siebie i domykające reprezentacyjny plac Gwardii. Układ ten jest nawiązaniem do pierwotnego układu urbanistycznego koszar polskiej Gwardii Pieszej Koronnej sprzed dwóch wieków.
Podobnie jak w Muzeum Historii Polski, tak i w projekcie Muzeum Wojska Polskiego wyraz architektoniczny określają fizyczne i plastyczne właściwości użytych materiałów oraz rzemieślnicza metoda pracy z nimi. Tym razem architekci postawili na barwiony beton architektoniczny, odnoszący się do ceglanych murów Cytadeli Warszawskiej. Monumentalność zgeometryzowanej bryły powstającego muzeum została przełamana specjalnie opracowanym przestrzennym wzorem, odciśniętym na płaszczyźnie masywnych bloków. Wzór ten – szewron – w zamyśle miał przywodzić na myśl motywy militarne. Jego przestrzenna forma została pomyślana jako powierzchnia dla rzeźbiarskiej gry światła i cienia zmieniającej się wraz z porą dnia, a tym samym zmieniającej też ogólną percepcję gmachu. Rozmiar pojedynczego modułu ornamentu architekci WXCA zaprojektowali w oparciu o skalę człowieka, a konkretnie ludzkiej ręki, co przekłada się na stopniowanie doświadczenia estetycznego – wraz ze zbliżaniem się do monumentalnej, zdyscyplinowanej bryły na pierwszy plan wychodzi detal fasady.
Wnętrze muzeum opiera się na napięciu przestrzennym między bryłami poszczególnych bloków funkcjonalnych oraz przestrzenią między nimi. Forma bloków funkcjonalnych podporządkowana została swobodzie rozmieszczenia ekspozycji oraz samych eksponatów i stanowi minimalistyczne tło dla wystawy.
„Pomiędzy bryłami bloków funkcjonalnych znajdują się szklane fasady, dzięki którym zaciera się granica między wnętrzem a zewnętrzem. Muzeum koresponduje z parkiem także na inne sposoby – wśród terenów zielonych znajdą się miejsca ekspozycji plenerowych, a niektóre z zabytkowych obiektów Cytadeli Warszawskiej zostaną dostosowane do funkcji usługowych. Struktury architektoniczne całego założenia i przestrzeń parku potraktowaliśmy jako nierozerwalną całość. To właśnie rozumiemy poprzez termin „park muzeów”, który przekracza tradycyjne myślenie o przestrzeni muzealnej” – zapowiada architekt Paweł Wolanin.
Pierwszy etap realizacji kompleksu muzealnego na Cytadeli Warszawskiej zostanie oddany do użytku w tym roku.
Projekt Muzeum Historii Polski: Szczepan Wroński, Paweł Grodzicki, Krzysztof Budzisz, Marta Sękulska-Wrońska, Katarzyna Billik, Rafał Boguszewski, Kamil Cedzyński, Anna Dobek, Małgorzata Gilarska, Beata Głaz, Marcin Jurusik, Michał Kasprzyk, Ludwik Kaizerbrecht, Marcin Kruk, Paulina Kucharska, Michał Lipiec, Anna Majewska, Krzysztof Marciszewski, Adam Mierzwa, Mariusz Niemiec, Magdalena Nowak, Magdalena Julianna Nowak, Barbara Płonczyńska, Zuzanna Rosińska, Michał Staniszewski, Łukasz Szczepanowicz, Kajetan Szostok, Krystian Tomczyk, Paweł Wolanin, Michał Żurek
nProjekt Muzeum Wojska Polskiego: Szczepan Wroński, Marta Sękulska-Wrońska, Paweł Wolanin, Paweł Grodzicki, Michał Grabowski, Małgorzata Gilarska, Anna Dobek, Katarzyna Billik, Kajetan Szostok, Marcin Jurusik, Krystian Tomczyk, Ewelina Szeląg, Andrzej Bulanda.
