Najstarsza i największa w Polsce wytwórnia płytowa Syrena-Record działająca przy Chmielnej 66, siedziba Polskiego Radia przy Zielnej 25 czy pierwsza w Warszawie powojenna kawiarnia, słynna Café Fogg przy Marszałkowskiej 119 – to tylko niektóre miejsca przypomniane w nowej książce Magdaleny Stopy „Przed wojną i pałacem”. Autorka opisuje historię tej części Śródmieścia Warszawy, którą obecnie zajmuje Pałac Kultury i Nauki oraz plac Defilad.
Dom Spotkań z Historią zaprasza na premierę książki „Przed wojną i pałacem” Magdaleny Stopy do Baru Studio w PKiN: 30 lipca (czwartek) 2015, godz. 19.00. Spotkanie z autorką poprowadzi Jerzy Kisielewski. Premierze towarzyszy cykl spacerów z autorką organizowanych w sierpniu i wrześniu (1.08, 23.08 i 27.09) przez DSH, Bar Studio i Plac Defilad.
Proces zmian śródmiejskiego kwartału miasta trwał od pierwszych zniszczeń w 1939 aż do 1955, kiedy ukończono Pałac Kultury i Nauki wraz z placem Defilad. W związku z propagandową budową zlikwidowano znaczne fragmenty ulic: Chmielnej, Złotej, Siennej, Śliskiej, Pańskiej, Zielnej oraz nieparzystej strony Marszałkowskiej, a także całą ulicę Wielką. W ten sposób zniszczony został historyczny układ urbanistyczny centrum miasta. Nie było już śladu po 180 kamienicach i dworcach, które istniały tu w przeszłości. Działanie było na tyle skuteczne, że choć od czasu powstania PKiN minęło zaledwie 60 lat, to o istniejącej tu dawniej zabudowie prawie całkowicie zapomniano. Historia tego miejsca pozostaje szerzej nieznana. Książka „Przed wojną i pałacem” jest pierwszą pracą przypominającą historię i architekturę tej części Warszawy.
Magdalena Stopa: W styczniu 1945 zabudowa terenu obecnego placu Defilad była w 60% zrujnowana. Przeważnie jednak spalona, nie zburzona. Dzieła zniszczenia dopełnili przedstawiciele kolejnego totalitaryzmu. W 1946 roku rozpoczęły się masowe wyburzenia. Umożliwił je tzw. dekret Bieruta, wydany w październiku 1945 roku, odbierający wszystkie warszawskie grunty właścicielom. Rozbiórki uzasadniano względami technicznymi, przekonując, że spalone domy zagrażają bezpieczeństwu i nie da się ich odbudować. Dostępne dziś archiwalia Biura Odbudowy Stolicy dowodzą jasno, że w wielu przypadkach nie była to konieczność, lecz cel ideologiczny. Piętnując „ohydę” ozdobnej eklektycznej i secesyjnej architektury, władze dążyły do likwidacji materialnego dziedzictwa XIX-wiecznej Warszawy i zmiany tożsamości miasta. Likwidowano „burżuazyjną” i „obcą klasowo” wielkomiejską zabudowę Warszawy. Pałac Kultury i Nauki oraz jego najbliższe otoczenie zajęły ponad 50 ha pomiędzy Alejami Jerozolimskimi oraz ulicami: Marszałkowską, Świętokrzyską i Emilii Plater. Budowa 187-metrowego giganta miała nie tylko zwizualizować sowiecką dominację, ale też trwale zmienić centrum stolicy.
Aby przypomnieć nieznane dzieje śródmiejskiego kwartału, Magdalena Stopa poszukiwała dawnych mieszkańców tego miejsca lub ich dzieci i wnuków. Na jej apel odpowiedziało szesnaście osób, wśród nich m.in. aktor Jan Kobuszewski czy słynny amerykański sowietolog Richard Pipes. Wszyscy zostali sportretowani przez fotografa Jana Brykczyńskiego, w miejscach swego dawnego zamieszkania, czyli obecnie na placu Defilad lub we wnętrzach PKiN. Książkę ilustrują też nieznane szerzej fotografie z archiwów publicznych oraz zdjęcia ze zbiorów rodzinnych dawnych mieszkańców.
Niemieckie zdjęcie lotnicze – X 1944
Wyd. Dom Spotkań z Historią, Warszawa 2015
Zdjęcia współczesne: Jan Brykczyński
Zdjęcia historyczne: Archiwum Państwowe w Warszawie, Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy, Biblioteka Politechniki Warszawskiej, Biblioteka Narodowa, Filmoteka Narodowej, Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie, Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa, Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, Muzeum Narodowe w Warszawie, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Żydowski Instytut Historyczny, kolekcje prywatne: Ludwika Dobrzyńskiego, Tomasza Lerskiego, Roberta Marcinkowskiego, Sławomira Rybałtowskiego, Pawła Stali, Zygmunta Walkowskiego, Anny Zajączkowskiej i Joanny Zawadzkiej oraz zbiory rodzinne bohaterów książki.
Projekt graficzny: Andrzej Budek/ Kot Bury
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Patronat medialny: Polskie Radio Trójka, dzieje.pl, Warszawski Magazyn Ilustrowany „Stolica”, nowawarszawa.pl
Polecamy Wam spacery z Magdaleną Stopą
- Tu była ulica Wielka... 1 sierpnia (sob.) godz. 12.00, zbiórka: Bar Studio;
- Tu była ulica Chmielna… 23 sierpnia (niedz.), godz. 11.00, zbiórka: Bar Studio;
- Tu była ulica Śliska… 27 września (niedz.), godz. 12.00, zbiórka: Bar Studio.
