Francis Bacon (1909–1992) to jedna z najbardziej fascynujących i kontrowersyjnych postaci w sztuce XX wieku. Znany ze swoich emocjonalnie naładowanych, wizualnie intensywnych dzieł, Bacon eksplorował najgłębsze i najciemniejsze aspekty ludzkiego doświadczenia. Jego obrazy, często przedstawiające zdeformowane, krzyczące postacie w klaustrofobicznych, klatkowatych przestrzeniach, poruszają tematy cierpienia, izolacji, śmiertelności i egzystencjalnego niepokoju. W tym artykule przyjrzymy się drodze artystycznej Bacona, jego najważniejszym dziełom i wpływowi, jaki wywarł na współczesną sztukę.
Wczesne życie i początki artystyczne
Francis Bacon urodził się w Dublinie w Irlandii w 1909 roku jako syn angielskich rodziców. Jego dzieciństwo było burzliwe. Bacon, chorowity chłopiec cierpiący na astmę, miał trudne relacje z ojcem, który był autorytarną postacią i nie akceptował homoseksualizmu syna. W wieku 16 lat Bacon został wyrzucony z domu po tym, jak ojciec przyłapał go na noszeniu ubrań matki – moment ten symbolizuje jego późniejsze życie jako buntownika wobec norm społecznych.
Przeprowadzając się do Londynu, Bacon po krótkim pobycie w Berlinie i Paryżu zaczął interesować się sztuką. Choć początkowo pracował jako projektant wnętrz, jego kontakt z pracami Pabla Picassa na wystawie w 1927 roku w Paryżu głęboko go zainspirował. Pod wpływem abstrakcyjnych form i surrealistycznych motywów w twórczości Picassa Bacon postanowił poświęcić się malarstwu.
Pierwsze próby nie przyniosły sukcesu, a wiele z wczesnych prac artysta sam zniszczył. Dopiero w latach 40. Bacon zaczął zdobywać uznanie, a jego wyjątkowy styl trafił w nastroje społeczne epoki powojennej.
Przełomowe dzieło: „Three Studies for Figures at the Base of a Crucifixion” (1944)
Przełom w karierze Bacona nastąpił dzięki tryptykowi „Three Studies for Figures at the Base of a Crucifixion” (1944). To przełomowe dzieło zszokowało świat sztuki groteskowymi, humanoidalnymi postaciami na tle ognistej pomarańczowej przestrzeni.
Zainspirowany klasycznym motywem ukrzyżowania Bacon przekształcił temat cierpienia w przerażającą i niemalże potworną wizję. Zdeformowane formy balansujące między agonią a gniewem pokazują zdolność artysty do przekształcania psychologicznego cierpienia w wizualne dzieła sztuki. Tryptyk ten ustanowił Bacona jednym z czołowych twórców brytyjskiej sztuki i wyznaczył kierunek dla jego dalszej twórczości.
Najważniejsze dzieła i motywy
„Painting” (1946)
W obrazie „Painting” (1946) Bacon przedstawia mroczną, niepokojącą postać pod parasolem, otoczoną tuszami wołowymi. To makabryczne dzieło przywodzi na myśl motywy religijne oraz temat vanitas, lecz jego interpretacja jest zdecydowanie współczesna. Chaotyczna, oniryczna kompozycja odzwierciedla przemoc i niepewność powojennej rzeczywistości.
„Study after Velázquez’s Portrait of Pope Innocent X” (1953)
Obsesja Bacona na punkcie portretu papieża Innocentego X autorstwa Diego Velázqueza z 1650 roku doprowadziła do powstania serii reinterpretacji, z których najbardziej znana to „Study after Velázquez’s Portrait of Pope Innocent X” (1953).
W tym obrazie papież zostaje przedstawiony jako krzycząca, upiorna postać zamknięta w klatkowatej strukturze. Dzieło doskonale ukazuje obsesję Bacona na punkcie władzy, religii i egzystencjalnego przerażenia. Pionowe pociągnięcia pędzla, które przecinają płótno, potęgują wrażenie izolacji i uwięzienia.
„Triptych – May–June 1973”
W późniejszej twórczości Bacona pojawiały się elementy osobiste, szczególnie związane z żalem po śmierci jego kochanka, George’a Dyera. „Triptych – May–June 1973” to jedno z tzw. „Czarnych Tryptyków,” seria upamiętniająca Dyera.
Trzy panele ukazują Dyera w różnych etapach życia i śmierci, oddając jego obecność jako żywej osoby i jako wspomnienia. Surowe, przytłaczające tła oraz fragmentaryczne formy oddają głębokie poczucie straty i nieuchronność śmierci.
Technika i filozofia
Podejście Bacona do malarstwa było równie niezwykłe jak jego obrazy. Często korzystał z fotografii, podręczników medycznych i innych wizualnych odniesień, traktując je jako punkt wyjścia dla swoich zniekształconych, surrealistycznych form. Rzadko malował z natury, twierdząc, że fotografie zapewniają większą bezpośredniość i abstrakcję.
Jego technika obejmowała nakładanie farby olejnej nietypowymi narzędziami, takimi jak gąbki, szmaty, a nawet jego własne dłonie. Dzięki temu uzyskiwał charakterystyczne, surowe tekstury.
Filozoficznie Bacon był głęboko związany z egzystencjalizmem, a inspiracje czerpał z pism Nietzschego i Kafki. Odrzucał ideę uporządkowanego, sensownego wszechświata, zamiast tego przyjmując chaos i pierwotne siły rządzące ludzką egzystencją.
Dziedzictwo i wpływ
Twórczość Francisa Bacona wciąż rezonuje z współczesną publicznością. Jego dzieła biją rekordy na aukcjach i są wystawiane w prestiżowych muzeach na całym świecie. Artyści tacy jak Damien Hirst czy Jenny Saville wskazują Bacona jako kluczowego źródło inspiracji, a jego eksploracje ludzkiej kondycji pozostają aktualne w dzisiejszym świecie.
Bacon łączy piękno z grozą, porządek z chaosem, a osobiste z uniwersalnym, co sprawia, że jego prace są ponadczasowe. Jego obrazy zmuszają widza do konfrontacji z własnymi lękami, słabościami i śmiertelnością – doświadczeniem równie niepokojącym, co głęboko ludzkim.
Jak sam Bacon powiedział: „Zadaniem artysty jest zawsze pogłębianie tajemnicy.” Niewielu artystów osiągnęło to tak potężnie i trwale, jak Francis Bacon.
Ta trwała złożoność i bezkompromisowa szczerość sprawiają, że Bacon pozostaje artystą, którego twórczość będzie intrygować i prowokować kolejne pokolenia.
