Opracowanie projektowe stanowi element pracy magisterskiej wykonanej na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej pod kierunkiem dr inż. arch. Ewy Pachowskiej oraz prof. nzw. dr hab. inż. arch. Danuty Kłosek – Kozłowskiej.
Oś Saska jako element tożsamości Warszawy.
Oś Saska stanowi wybitne dzieło urbanistyki XVIII wieku, dziedzictwo, z którym związany jest kawał historii zarówno miasta jak i państwa. Zaprojektowana z rozmachem na życzenie króla Augusta II Mocnego miała uosabiać majestat władzy, stąd też wynikała charakterystyczna monumentalność i silnie zdefiniowana, geometryczna forma kompozycji nawiązująca do podparyskiego Wersalu. Wraz z później ukształtowanymi założeniami wielkoprzestrzennymi Oś Saska tworzy wyraźny kod urbanistyczny Warszawy wyrażający się w sekwencji osi o relacji wschód – zachód nakierowanych w stronę Wisły. Reprezentują one różne okresy powstawania i prezentują cechy charakterystyczne dla danej epoki. Stanowią przez to cenny element urbanistyki miasta i z racji tak małej ilości tego typu skończonych kompozycji przestrzennych wymagają dbałości i pełnej ochrony.
Oś Saska Przez te wiele lat ulegała przeobrażeniom, zmianom odzwierciedlającym następujace po sobie mody, epoki ale i również odcisnęła tu swoje piętno burzliwa historia XX wieku, której skutki są zauważalne do dziś. Wiele z pierwotnych elementów zostało zatartych lub utraconych. Problemem jest również wieloletni proces degradacji niegdyś reprezentacyjnego obszaru Warszawy, na który znacząco miała wpływ planistyka PRL, ale i działania po zmianie ustrojowej. Pozostała wolna przestrzeń stanowi potencjalne tereny inwestycyjne i bez odpowiedniego zaplanowania istnieje ryzyko dalszej degradacji kompozycji urbanistycznej.
Założenia koncepcyjne
Założenie urbanistyczne Osi Saskiej przechodzi przez rozległy obszar śródmieścia cechujący się zrożnicowaną funkcją, typem i skalą zabudowy, a także wystepującym tu materialnym i niematerialnym dziedzictwem kulturowym. Napotykamy tutaj istny konglomerat koncepcji urbanistycznych począwszy od zrekonstruowanego Traktu Królewskiego, reliktów przedwojennej tkanki miasta, po osiedla z epoki socrealizmu i modernizmu powstałych w miejscu dzielnic zniszczonych po ostatniej wojnie. Przedstawiona koncepcja zakłada wyeksponowanie i przywrócenie najwartościowszych elementów układu urbanistycznego Osi Saskiej oraz uzupełnia go tworząc nowe wartości przestrzenne w oparciu o wpółczesne uwarunkowania miasta. Za cel postawiono przywrócenie odpowiedniej, wysokiej rangi w przestrzeni publicznej Warszawy, nadanie odpowiednich dla niej cech oraz zaistnienie znów w pełni w krajobrazie miasta. Istotne jest stworzenie atrakcyjnej przestrzeni o wysokich walorach, przywrócenie znaczenia miejsca i tożsamości.
Ukształtowana została struktura oparta o model miasta tradycyjnego budowanego przez ulice, pierzeje i place oraz niską, ale intensywną zabudowę korespondujacą z historyczną skalą warszawskiego śródmieścia. W ramach koncepcji uwzględniono potrzebę stworzenia powiązania siedmiu reprezentacyjnych placów śródmieścia Warszawy rozlokowanych wokół Ogrodu Saskiego.
Obszar objęty opracowaniem projektowym można podzielić na strefy o zdefiniowanej charakterystyce wynikającej z tradycji miejsca, historii oraz sposobu użytkowania. Zaczynając od wschodu w rejonie Krakowskiego Przedmieścia stanowiącego Pomnik Historii zdefiniowano obszar jako najważniejsza reprezentacyjna i kulturowa przestrzeń Warszawy. Dawne królewskie założenie pałacowo-ogrodowe stanowi jej kontynuację. W tym kontekście osadzony jest Plac Piłsudskiego jako przestrzeń o charakterze państwowym, tworzący „Agorę Narodową”. Mijając Ogród Saski jako przywrócony „letni salon Warszawy” znajdujemy się w rejonie Osiedla Za Żelazną Bramą, którego nowo zaaranżowany Plac Żelaznej Bramy stanowi lokalne centrum. Na zachód rozciąga się kompleks handlowy Hal Mirowskich z towarzyszącym programem rekreacyjnym w sąsiednim parku. Po drugiej stronie alei Jana Pawła II kontynuację Osi Saskiej stanowi ulica Chłodna jako reprezentacyjna przestrzeń – „miejski salon Woli”.
Elementy kompozycji
Plac Piłsudskiego
Założono przywrócenie utraconej po wojnie zachodniej pierzei placu, bez której założenie urbanistyczno-krajobrazowe oparte o hierarchizację przestrzeni: plac – pałac – ogród traci pierwotny sens. W kontekście miejsca o znaczeniu symbolicznym, proponowana rekonstrukcja urbanistyczna ma również metaforyczne znaczenie. Pustka powinna być wypełniona życiem nie pozbawiając przy tym tego miejsca świadectwa historii.
Zaproponowano odbudowanie Pałacu Saskiego i Pałacu Bruhla odtwarzając zewnętrzną formę architektoniczną w uszlachetnionym betonie architektonicznym. Elewacje i ich detal odciśnięte niczym odlew dawnego pierwowzoru jasno sugerują, że obiekty są nowymi wcieleniami poprzedników. W ten sposób autentyczny, zachowany fragment w postaci arkad Grobu Nieznanego Żołnierza byłby wizualnie wyodrębniony od nowej struktury. Przewiduje się tutaj umieszczenie reprezentacyjnych funkcji publicznych, kulturalnych oraz związanych z administracją państwową. W ogólnodostępnym wnętrzu Pałacu Saskiego powinna znaleźć się przestrzeń przeznaczona na wystawy tematyczne, wykłady, bibliotekę czy muzeum związane z historią miejsca – w tym o wkładzie polskich naukowców w łamanie szyfrów Enigmy podczas drugiej wojny światowej, którzy pracowali w jednym ze skrzydeł zniszczonego Pałacu.
Plac Piłsudskiego obudowano obustronnie pawilonami tworzącymi układ zarysowujący oficyny pałacu. Ich lustrzane elewacje nadają właściwą skalę założenia, spójny, uporządkowany charakter wnętrza odpowiadający jego przeznaczeniu, powadze i monumentalności. W projektowanych kubaturach mogą się mieścić funkcje usługowe jak kawiarnie, restauracje i usługi nie kłócące się z duchem miejsca oraz elementy infrastruktury parkingu podziemnego pod płytą placu.
Ogród Saski
Ogród Saski odtworzony został w granicach zbliżonych do pierwotnego planu oraz wyznaczony eleganckim stalowym ogrodzeniem z bramami, co przywraca mu funkcję miejskiego ogrodu. Dla zachowania równowagi kompozycji krajobrazowej umieszczono w północno zachodnim narożniku pawilon oranżerii będący osiowym odbiciem budynku biurowego przy ulicy Królewskiej.
Projekt zakłada poddanie założenia znaczącej rekompozycji zakładającej odtworzenie szerokiej alei ogrodowej z parterami kwiatowymi na głównej osi eksponującej kolumnadę pałacu, lokalizację nowych obiektów publicznych, kawiarni, pawilonów parkowych oraz wzbogacenie o nowy element krajobrazowy w postaci wachlarzowego układu ogrodów w zachodniej części kompleksu zieleni będący odniesieniem do wcześniejszych, barokowych koncepcji przestrzennych Ogrodu Saskiego. Na przecięciu dwóch głównych alei ulokowana została współczesna konstrukcja wieży widokowej z kawiarnią na tarasie, nawiązując w tym miejscu do rozebranego w XIX wieku Wielkiego Salonu pełniącego niegdyś podobną funkcję.
Jezdnie ulicy Marszałkowskiej przechodzą w tunelu na całej długości Ogrodu Saskiego uwalniając tereny powyżej. Daje to możliwość scalenia rozerwanych fragmentów dawnego ogrodu oraz połączenia obszarów po obu stronach dzisiejszej arterii. Rampy zlokalizowano od północy na Placu Bankowym i od południa przed skrzyżowaniem z ulicą Królewską. Torowisko tramwajowe wytyczono na powierzchni w ciągu ulicy Żabiej oraz wzdłuż biurowca w południowo-zachodnim narożniku ze względu na ograniczoną wysokość skrajni tunelu w miejscu przejścia nad tunelami metra. To rozwiązanie pozwala na odtworzenie historycznego parku w pierwotnych granicach, powiększenie jego obszaru oraz całkowitą eliminację ruchu kołowego ze śródmiejskiej enklawy zieleni.
Proponowany zabieg planistyczny wynosi rangę Ogrodu Saskiego i Osi Saskiej jako nadrzędną nad infrastrukturą komunikacyjną. Przywraca utracone przed laty wartości kulturowe i krajobrazowe.
Plac Żelaznej Bramy
Plac Żelaznej Bramy zyskuje nową, czytelny kształt oraz śródmiejski i reprezentacyjny charakter poprzez dwa (równoległe do Osi) podłużne budynki tworzące północną oraz południową ścianę. Niższa zabudowa zmienia skalę otoczenia nadając mu przyjaźniejszą formę i pozostawia wysokie bloki na drugim planie, przez co tracą w tym miejscu dominujacą rolę. Wytyczono tutaj połączenie z deptakiem przywracającym historyczne powiązanie trzech śródmiejskich placów – Bankowego, Żelaznej Bramy oraz Grzybowskiego zakończone atrakcyjnym widokiem na wyeksponowaną fasadę Kościoła Wszystkich Świętych.
Plac stanie się lokalnym centrum, a jego żywotność zapewnią lokale usługowe w parterach oraz korzystne skomunikowanie poprzez umiejscowienie nowych przystanków tramwajowych obsługujących rejon Osiedla Za Żelazną Bramą. Płyta placu dostosowana jest do swobodnej aranżacji w zależności od wynikających potrzeb i scenariuszy takich jak organizacja targów tematycznych, zimowego lodowiska czy plenerowych eventów. W środkowej części znajduje się zlicowana z posadzką fontanna z lustrem wodnym. Proponuje się odtworzenie formy przestrzennej dawnej Żelaznej Bramy jako charakterystycznego elementu placu – symbolu, któremu zawdzięcza swoją nazwę. Sposób użycia materiału – betonu architektonicznego – adekwatny do odtworzonego Pałacu Saskiego buduje spójne założenie Ogrodu Saskiego domkniętego współcześnie zmaterializowanymi reliktami przeszłości.
Na tyłach Pałacu Lubomirskich w miejscu obecnego parkingu stworzony został publiczny skwer z odwzorowanym śladem torowiska, po którym obrócono budynek w latach 70.
Hale Mirowskie
W obrębie hal zaproponowano stworzenie atrakcyjnej, śródmiejskiej dzielnicy handlowej, która będzie kontynuowała przedwojenne tradycje miejsca. Teren targowiska wokół Hal Mirowskich został uporządkowany, otwarty ma miasto, a jego standard podniesiony poprzez umieszczenie stanowisk handlowych w nowym, podłużnym pawilonie. Na jego dachu znajduje się ogólnodostępna strefa rekreacyjna powiązana z Parkiem Mirowskim stanowiąca jego funkcjonalne przedłużenie. Połączenie obu funkcji pozwala na użytkowanie owej przestrzeni również poza godzinami działania targowiska.
Osiedle za Żelazną Bramą
W projekcie założono przekształcenie modernistycznej, wolnostojącej zabudowy blokowej i włączenie jej w nową, instensywniejszą, żyjącą tkanę śródmiejską o przyjaźniejszej, ludzkiej skali. W rezultacie masywne bryły bloków wyrastają z drobniejszej, zróżnicowanej architektonicznie struktury pozostając wycofane na drugim planie, co przełamuje monotonność, łagodzi brutalność i totalność koncepcji urbanistycznej osiedla.
Ulica Chłodna i Plac Mirowski
Obecny łącznik między pawilonami Muzeum Pożarnictwa powinien zostać usunięty, dzięki czemu odzyskujemy otwarcie widokowe na dominantę w postaci Kościoła Karola Boromeusza i jednocześnie swobodne powiązanie Osi Saskiej z ulicą Chłodną, co z pewnością wpłynie korzystnie na jej ożywienie.
Wieżowce na Woli
Problem w całości kompozycji generuje przypadkowa lokalizacja wieżowca w rejonie ulicy Towarowej, widocznego już z Krakowskiego Przedmieścia. W obecnym stanie zniekształca on Oś Saską zaburzając jej symetrię. Rozwiązaniem może być lokalizacja bliźniaczego wieżowca, który stworzyłby z sąsiadem przestrzenną bramę podkreślającą kontynuację nieskończonej osi w kierunku zachodnim i jednocześnie wpisywałby się w nową skalę zabudowy tego rejonu.
Oś Saska w kontekście przestrzeni Warszawy
Oś Saska gromadzi wielki potencjał zarówno bogactwem różnorodnej oferty programowej, dziedzictwa kulturowego jak i dzięki atrakcyjnej lokalizacji, sąsiedztwu z zabytkowymi obszarami śródmieścia oraz powiązaniu z „siedmioma placami Warszawy”. Wraz z przedłużeniem w kierunku wschodnim, przez most nad Wisłą, może stanowić prostopadły do Traktu Królewskiego ciąg reprezentacyjnej przestrzeni publicznej łączący wielkomiejskie, nowoczesne oblicze Woli, poprzez historyczne serce miasta z pełną klimatu i autentyzmu Pragą. Ma on szansę stać się jedną z najatrakcyjniejszych i najbardziej reprezentacyjnych przestrzeni publicznych Warszawy.
Autor: mgr inż. arch. Krzysztof Moskała, dyplom WAPW w 2016 r.
