Wojewoda Mazowiecki stwierdził nieważność uchwał Rady m.st. Warszawy oraz Rady Miasta Podkowa Leśna w sprawie referendów. Uznał, że są one niezgodne z Ustawą o samorządzie gminnym oraz Ustawą o referendum lokalnym. W ocenie Wojewody uchwała Rady Miasta Legionowa jest zgodna z prawem.
Referendum lokalne dotyczące utworzenia, połączenia, podziału i zniesienia gminy oraz ustalenia jej granic może być przeprowadzone tylko z inicjatywy mieszkańców (grupa co najmniej 15 mieszkańców). Niedopuszczalne jest przeprowadzenie takiego referendum na wniosek rady gminy (z takim wnioskiem wystąpiła Rada m.st. Warszawy oraz Rada Miasta Podkowa Leśna). Obydwa samorządy powołały się wyłącznie na przepisy Ustawy o referendum lokalnym, a pominęły zapisy Ustawy o samorządzie gminnym. Przeprowadzenie referendum na wniosek rady miasta jest niezgodne z obiema powyższymi ustawami.
Samorząd, który chce przeprowadzić referendum dotyczące zmiany granic, powinien opierać się na Ustawie o samorządzie gminnym. Niestety ani Warszawa, ani Podkowa Leśna nie podjęły uchwały zgodnie z tą ustawą, która precyzyjnie wskazuje, że z inicjatywą referendum zmiany granic mogą wystąpić tylko mieszkańcy. Nie widzę przeszkód, aby takie referendum było zorganizowane, ale decyzja o nim musi być podjęta zgodnie z prawem – powiedział Zdzisław Sipiera, Wojewoda Mazowiecki.
Pytania zawarte w uchwałach Warszawy (Czy jest Pan/Pani za zmianą granic Miasta Stołecznego Warszawy poprzez dołączenie kilkudziesięciu gmin?) oraz Podkowy Leśnej (Czy jest Pan/Pani za dołączeniem Miasta Podkowa Leśna do Miasta Stołecznego Warszawy?) nie odnoszą się do projektu Ustawy o ustroju m.st. Warszawy, ponieważ nie wprowadzono w nim zmiany granic gminy Warszawa. Gminy wskazane w projekcie ustawy (które łącznie z Warszawą mają tworzyć nową metropolitalną jednostkę samorządu terytorialnego), również pozostaną w niezmienionych granicach. Niespójność przedmiotu referendum jest niezgodna z zasadą państwa prawnego, wyrażoną w art. 2 Konstytucji. Jest to powiązane z zasadą pewności i bezpieczeństwa prawnego oraz zaufania do prawa i państwa. Zgodnie z tymi zasadami przepisy prawa powinny być formułowane w sposób precyzyjny i jasny, poprawny pod względem językowym. Niespójność przedmiotu referendum powoduje, że trudno jest określić, jakie działania i wobec jakich organów powinna podjąć Rada m.st. Warszawy w przypadku rozstrzygnięcia większości głosów na tak. Mieszkańcy powinni wiedzieć, jakie będą konsekwencje oddania przez nich głosu, w tym przypadku są one nieznane. Istotne jest również, że zmiana granic gminy może nastąpić jedynie na mocy rozporządzenia Rady Ministrów. Pytania postawione w obydwu uchwałach są zbyt ogólne. Jest to niezgodne z art. 4c ust. 5 Ustawy o samorządzie gminnym, który wymaga, aby pytanie referendum szczegółowo określiło proponowane zmiany w podziale terytorialnym.
Ponadto obydwie uchwały nie uwzględniły analizy Wojewody, co do skutków zmiany granic w zakresie dochodów podatkowych gminy oraz wpływu na liczbę mieszkańców. Zgodnie z orzecznictwem wyniki tej analizy powinny być znane przed podjęciem przez radę gminy uchwały ws. referendum.
W uchwale Rady Miasta Legionowa treść pytania (Czy jest Pan/Pani za tym, żeby m.st. Warszawa, jako metropolitarna jednostka samorządu terytorialnego objęła Gminę Miejską Legionowo?) oraz podstawa prawna wskazują, że referendum nie dotyczy zmiany granic, o którym mowa w przepisie art. 4c Ustawy o samorządzie gminnym. Art. 2 ust. 1 pkt 3 Ustawy o referendum lokalnym, daje mieszkańcom jednostki samorządu terytorialnego możliwość wyrażenia w drodze glosowania swojej opinii odnośnie istotnych spraw, dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę. W uchwale Rady Miasta Legionowo pytanie zostało sformułowane inaczej niż w uchylonych uchwałach. Odnosi się ono do projektowanej regulacji i jako jedyne wskazuje na to, iż ma zostać utworzona nowa jednostka samorządu bez zmiany granic już istniejących. W tym przypadku nie mają zastosowania przepisy dotyczące zmiany granic, a więc obostrzenia odnośnie wniosku mieszkańców, czy przeprowadzenia analizy.
Rada może odwołać się od rozstrzygnięcia nadzorczego Wojewody Mazowieckiego do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w ciągu 30 dni.
