Od lat toczy się dyskusja, czy należy odbudować Pałac Saski, a jeśli tak, to w jakiej formie. Prezentujemy projekt autorstwa Sebastiana Bałuta, który przygotował odważną koncepcję nowej zabudowy placu.
Projekt jest głosem w toczącej się od wielu lat dyskusji na temat zagospodarowania placu Piłsudskiego w Warszawie – jednej z najważniejszych znaczeniowo przestrzeni w Polsce.
Spośród różnych, prezentowanych publicznie koncepcji, najistotniejsze stanowią:
pozostawienie stanu obecnego, parkowego otoczenia Grobu Nieznanego Żołnierza, jako właściwego;
wzniesienie nowych obiektów odwzorowujących fasady jednej z wersji historycznych (z dużą przewagą głosów popierających formy XIX-wieczne);
wzniesienie nowych obiektów przy użyciu współczesnego języka architektury.
W odróżnieniu od dwóch pierwszych podejść, trzecie wydaje się być w niewystarczający sposób reprezentowane przez konkretne propozycje, do których można się odnieść w debacie – tę lukę stara się częściowo wypełnić prezentowana praca.
Propozycja projektowa
Uwzględniając współczesny kontekst cywilizacyjny (zarówno w skali lokalnej, jak i światowej), dostępne możliwości techniczne oraz uwarunkowania symboliczne i historyczne zastanej przestrzeni, sformułowana została propozycja projektowa, traktująca temat w sposób współczesny, wyrażający ducha swoich czasów. Propozycja ta jest odpowiedzią na rosnącą w Europie tendencję do bezrefleksyjnego rekonstruowania nieistniejących budynków, i próbą pokazania, że język dzisiejszej architektury jest w stanie stać się nośnikiem złożonych treści, zarówno tych dotyczących dnia dzisiejszego jak i związanych przeszłością.
Funkcja i forma
W przypadku architektury operującej na poziomie symbolicznym, istotną rolę, obok formy, odgrywa funkcja, nadająca jej znaczenia i określająca sposób interakcji z odbiorcą.
Plac Piłsudskiego z Grobem Nieznanego Żołnierza stanowi miejsce o charakterze ogólnopaństwowym, wykorzystywanym do odbywania najważniejszych uroczystości w kraju.
Właściwym dla takiego kontekstu przeznaczeniem nowych zabudowań jest Muzeum Historii Polski, które niesie ze sobą zarówno potencjał instytucji naukowej, poważnie przyglądającej przeszłości, jak i przestrzeni otwartej na ludzi i miasto, na płaszczyźnie edukacyjnej oraz codzienno-rekreacyjnej.
Otoczenie placu stanowi staromiejska część Warszawy z Traktem Królewskim i ważnymi obiektami o charakterze kulturalnym. Na wschód i na zachód z centralnego punktu Grobu Nieznanego Żołnierza rozciąga się tzw. Oś Saska, porządkująca urbanistycznie tą część miasta od początku XVIII wieku. Przestrzeń ta jest miejscem odpoczynku i integracji zarówno dla mieszkańców, jak i turystów.
Program użytkowy proponowanych zabudowań został rozplanowany przy uwzględnieniu barokowego założenia osiowego, między dziedzińcem-placem a ogrodem.
Poszczególne funkcje zostały zgrupowane w dwóch głównych częściach rozmieszczonych po obu stronach Grobu Nieznanego Żołnierza. Skrzydło północne mieści części audytoryjną, edukacyjną, naukową i administracyjną, a południowe właściwe pomieszczenia wystawiennicze. Część sal wystawowych znajduje się dodatkowo w łączniku zawieszonym na wysokości ostatniej kondygnacji między obydwoma skrzydłami.
W celu pełniejszego powiązania budynku muzeum z otaczającym go miastem, wejścia do budynku umieszczone zostały symetrycznie, w dwóch ogólnodostępnych holach – ogrodach zimowych, przez które przechodzą ciągi piesze łączące park z placem. Te szklane atria stanowią bufor między światem zewnętrznym i muzealnym, pozwalając na niezobowiązujący spacer przez „parkowe pawilony”, podczas którego można, niejako przy okazji, zapoznać się z czasowymi wystawami o lżejszej treści, informacją o właściwej ekspozycji i pozostałej działalności instytucji oraz kupić bilet, by dostać się do stref o kontrolowanym dostępie.
Istotny element projektu stanowią zachowane pozostałości dawnych zabudowań, prezentowane pod szklaną podłogą parteru. Piwnice te dostępne są bezpośrednio jedynie w centralnym fragmencie, tzw. części morsztynowskiej, gdzie w podziemnym łączniku obu stref wejściowych umieszczono wystawę stałą dotyczącą dziejów terenów Osi Saskiej.
Przestrzeń Ogrodu Saskiego rozszerzono o ogród na dachu nowych gmachów oraz o przycinane aleje grabowe, wyznaczające przy pomocy miękkiej architektury nowe ramy urbanistyczne placu Piłsudskiego.
Gabaryty i obrys projektowanych budynków nawiązują bezpośrednio do układów historycznych.
Wyraz formalny nowego obiektu został świadomie zróżnicowany. Od strony placu o symbolice ogólnopaństwowej, budynek uzyskał wyraz monumentalny, głównie dzięki przewieszonej między obydwoma skrzydłami stumetrowej „belce” z salą wystaw, stanowiącej współczesną reminiscencję reprezentacyjnej kolumnady. Jako najważniejszy znaczeniowo i przestrzennie element, wydobyty został Grób Nieznanego Żołnierza.
Od strony Ogrodu Saskiego, charakter zabudowy staje się bardziej kameralny przyjmując formę szklanych „pawilonów parkowych” zintegrowanych w terenami zieleni.
Plac i ogród zostały sprzężone dzięki pustej przestrzeni wokół Grobu Nieznanego Żołnierza i przezroczystym holom wejściowym – cały obiekt muzealny rozwija ideę budynku bramy łączącego dwie przestrzenie w skali urbanistycznej.
Projekt powstał jako praca dyplomowa na WAPW, pod kierunkiem prof. nzw. dr hab. inż. arch. Ewy Kuryłowicz.
Projekt www.futuwawa.pl
